(02/03/2020)
El drama de la emigración, los poetas de A Mariña y la publicación de sus libros
01/03/2020
Las verdades más profundas las dicen siempre los poetas, los artistas. Por eso en Galicia se asocia la emigración a poemas de Curros o Rosalía o a las inolvidables baladas de Pucho Boedo. Para los gallegos, Unha noite na eira do trigo, Iste vaise o Airiños, airiños aires son la memoria y el imaginario de la diáspora y balas infalibles que la nostalgia dispara, de cuando en cuando, directo al corazón.
Entre los escritores de A Mariña fue ese un tema habitual. Leiras Pulpeiro, por ejemplo, sufrió en carne propia la honda herida del éxodo. Sus tres hijos mayores ?Alfredo, Juliano y César- marcharon a Argentina donde familiares suyos tenían una desahogada posición. Y fue él mismo quién explicó los motivos de su marcha: “¡Adiós, meus fillos, adiós!/ ¡Adiós chouza dos meus vellos!/ ¡Ben sabés por qué me vou!/ ¡Ben sabés por qué vos deixo!.// Ben vexo a miña casiña/ por entre os meus castiñeiros/ ¡ai, pro non a vexo cos ollos/ que é nomais co pensamento!.// ¡Non temos pan, meus filliños, / nin hai en donde ganalo!/ ¡Témonos que ir polo mundo/ temos que ir a buscalo!. // ¡Miña casiña, meu horto, / meu caxigo e os meus loureiros,/ párteme a ialma o deixarvos/ pro non teño máis remedio!”.
La emigración para Leiras ?y para tantos- fue una irremediable y dolorosa fatalidad producida por un país pobre, sin perspectivas, cuyos hijos estaban obligados a marcharse a otras tierras con más recursos y posibilidades. Recursos que, a veces, servían incluso para editar libros y salvaguardar la memoria de los propios poetas.
Los emigrantes financiaron la edición póstuma de poemas de Leiras y él mismo publicó parte de su obra en revistas como Almanaque Gallego o El Eco de Galicia. Por su parte, Hijos de Mondoñedo en Argentina costeó su mausoleo en 1921.
La burla de Noriega
En otros casos, se pedía ayuda para la compra o publicación de un libro de escritores sin recursos. El viveirense Pla Zubiri lo hizo a través de un hermano suyo, residente en Buenos Aires, y director del Banco de Galicia en Avellaneda. Y en un artículo publicado en El Ideal Gallego de La Habana en 1927, el cura-poeta cangués y autor del Himno a San Ciprián, Leoncio López de las Casas, pide a los gallegos de Cuba que paguen la edición de la obra del poeta Francisco Lourido Sánchez, una de las pocas voces de A Mariña en el Rexurdimento. Algo que nunca hicieron, por cierto, con unos poemas, en gallego y castellano, coetáneos de Rosalía, que siguen a la espera de ver la luz… Los mismos mindonienses de Buenos Aires financiaron también la segunda edición de Do Ermo, de Noriega Varela, a pesar de que el poeta se burlaba de la fachenda del indiano retornado: “I on habaneiro decía, /baduando máis que un loro:/ lo dudo que entodavía/ haiga ni en la Andalucía/ máis lindo pimpollo de oro”….
La preocupación por las mujeres emigrantes, por la tierra sin cultivar y por las lamentables condiciones en las que regresaban algunos son temas frecuentes en la poesía del mindoniense Daniel Pernas. En Pombiñas, dice: “E ben cravadas de espiñas/ choran da terra aleixadas/ ó verse tan aldraxadas/ por xente sin concéncea/ que astra lles rouba a inocéncea/ despois de estar ben axadas.” Y en Salaios: <miña terra, terriña querida/ que soia te quedas,/ que os homes que ainda non te conocen/ así te desprecean/ vindo logo de terras extrañas/ sin sangue nas venas>.
Tambien el poeta Aquilino Iglesias Alvariño -en Señardá, Corazón ao vento o Cómaros verdes- recuerda a los emigrantes: “Polo correio do vento/ mándo-che a miña canción,/ nun sobre de sentimento/ que asinei co corazón”.
El maestro ribadense, Amador Fernández Mejeras, escribe en Sentimentos do emigrante: “Teño que deixar o monte/ de pinos todo alfombrado/ i as craras augas da fonte/ que regan o verde prado.// ¡Adiós meu pobo adorado,/ fascinadora Galicia/ anque de ti separado/ serás a miña delicia!// ¡Adiós oh Virxen querida!/ Adiós, teño que marchar/ i apartarme da túa hermida/ igrexiña do lugar!// E si non teño ó contento/ de volver ó patrio lar/ asísteme no momento/ temeroso de espirar”.
Por su parte, Xosé Ramón Goás Gómez, natural de la parroquia viveirense de Celeiro y cura de Espasante, en su anota las impresiones del que emigra como consecuencia de su frustración: “I agora chegou o intre/ de decirche adiós e irme/ e buscar coa ialma rota/ outros ceios, outra xente/ outra paisaxe, e escondere/ sin rencor, pro con vergonza,/ iste fracaso que eu sinto/ agora que adiós che digo>.
El fracaso y la pena también están presentes en Emigrante, escrito por Wenceslao Vila Poupariña: “Voume lonxe a outra terra/ buscando poder vivir/ voucheme cheo de pena/ que moito me fai sufrir.// Volverme nun día alegre/ a esta terriña sagrada,/ a esta terriña que ferve/ no sangue e na miña alma>. En publicaciones periódicas de la prensa emigrante aparecen numerosos poemas de poetas habituales u ocasionales radicados en la comarca de A Mariña.
La emigración fue un tema habitual del poeta de Orrea (Riotorto), Manuel Mª García Castro, fundador de El Agricultor. En Consello, de 1908, aconseja no marchar, no dejarse engañar: “Cobizan moitos a Habana/ México e Montevideo,/ non queren saial nin pana/ e renegan da cabana/ donde o seu pai naceu/. (....) /Non marchedes, labreguiños, / non marchedes pra outras terras,/ non creades ós veciños/ porque aló polos camiños/ leveme o demo si hai perras./”.
En Nostalxias, de 1911, atribuye el mal al caciquismo: “Emigran moito de España/ pra México i o Brasil/ pra Habana e pra outros mil/ sitios de millor calaña./ Todos espacan a saña/ do caciquismo brutal/ que con descaro sin par/ nos estrume e despelexa, / e non hai español que vexa/ outro modo de habitar”. Y en Pobre España advierte de las consecuencias: <España queda sin xente/ nin brazos pra traballar/ pois todos cruzan o mar/ en busca de millor sorte;/ xa non será potente/ nin rica a nosa nación,/ con tanta contribución, /con tan pouca mocedá./ ¡Pobre España! ¿Dónde irá/ o teu antigo tesón?”.
La emigración fue clave en la vida del citado Leoncio López. Había nacido en Cangas (Foz), publicó en revistas y periódicos y fue el autor de coplas y poemas con las que se inauguraban escuelas de Vivero y su Comarca. En el denominado Himno a San Ciprián escribió sobre el dolor y la frustración que deja la diáspora en madres e hijas, las grandes víctimas: “Somos fillas da praia/ ollando sempre o mar/ por ver si as súas ondas/ nos traen qué contar./ Lonxe, moi lonxe/ foise meu pai/ chora que chora/ quedou miña nai./ Somo-las orfas da emigración/ quén nos abate non tén corazón”.
OBJETIVOS | INTEGRACIÓN | HERRAMIENTAS | LEGISLACIÓN | ORGANISMOS | NOTICIAS | CONTACTO
(c) 2009 FEGAMP, Federación Galega de Municipios e Provincias :: Texto legal
inmigracion@fegamp.es
Desarrolo: AVA Soluciones Tecnológicas