Son membros dunha das sociedades secretas máis importantes da historia. Os galegos Antonio Lampón, José Gil e Antonio Fernández forman parte dunha das poucas logias masónicas españolas que puideron sobrevivir á ditadura de Franco. O motivo é que a súa organización se atopa na illa de Manhattan, en Estados Unidos, onde chegaron como emigrantes nunha época na que centos de exiliados fuxiron en busca dunha terra neutral para esta práctica iniciática e secreta.

Afirmar que a masonería e a emigración galega en Estados Unidos foron da man pode parecer de xeito evidente unha esaxeración. Con todo, é imposible ignorar feitos como que a maioría dos presidentes da Casa de Galicia no barrio neoiorquino de Queens pertenceron a unha das tres logias en español que seguen existindo na Gran Mazá. «Sen ir máis lonxe, agora mesmo na nosa directiva temos a oito irmáns galegos», subliña Antonio Lampón. O dato é significativo «porque cada vez son menos os mozos que queren entrar na logia. Ser masón -explica o galego- implica moito sacrificio e non todos están dispostos a asumilo».

Non era así hai corenta anos, cando este home, entón un mozo recentemente chegado da parroquia de Palmeira (Ribeira), deixouse caer no barco que o levou a Nova York en busca de novos aires de liberdade. «Naquel momento existía unha gran tradición entre os emigrantes galegos de pertencer a logias masónicas, ben porque algúns xa o eran en España, ou ben porque outros, como eu, coñeceran tangencialmente a esencia de ser masón». Lampón coñeceuna por vía familiar o día que un priman seu escapado a Francia levouno a unha reunión nunha logia. «Quedei impresionado da determinación e a intelixencia daqueles homes e, de feito, en canto puxen un pé en Nova York fixen dúas cousas. A primeira foi preguntar onde estaba a Casa de Galicia, e a segunda, empezar a buscarme a vida para poder facerme masón».

A historia

Unha das primeiras asembleas das que se ten constancia en España foi fundada en 1780 por un ministro de Carlos III e bautizada co pomposo nome de Grande Oriente Español. Non tería que pasar moito tempo para que esta institución fose perseguida por Fernando VII, a quen moitos atribúen o inicio do acoso. Pero, coa chegada da Segunda República, a masonería viviu un período de esplendor, grazas, en parte, á presenza de varios irmáns no Goberno da nación. «O propio Azaña era masón e aínda existe unha logia bautizada co seu nome», apunta Antonio Fernández. Tras a Guerra Civil, «os masones foron crucificados -recorda este adepto- e moitos saíron fuxindo para escapar da cacería de Franco».

Calcúlase que, durante a campaña antimasónica que o ditador levou a cabo en marzo de 1941, unhas 12.000 persoas foron detidas e 2.000 condenadas, algunhas a penas de máis de 60 anos de cárcere. Para entender as fontes nas que alimentaba Franco o seu odio basta recorrer a escritores como o marqués de Valdelomar, quen no seu libro A Masonería e o Estado (1974) deixou escrito: «Son os masones donos dunha intelixencia satánica (?) e responsables dunha das maiores desgrazas do noso tempo como é a Declaración Universal dos Dereitos Humanos, froito dunha organización que é agora mesmo o brazo político masón: as Nacións Unidas».

Máis de 35 anos despois de que estas palabras fosen impresas, pertencer a unha logia segue sendo motivo de vergoña en España. Os masones «seguen escondidos, porque o dano que fixo o franquismo aínda non foi reparado», afirma Lampón. «Eu en Galicia nunca oculto a miña condición de masón, pero me consta que irmáns da logia coruñesa O Renacemento, nada máis terminar a reunión, sácanse os mandiles propios da nosa orde para que ninguén os recoñeza».

E é que, aínda que a masonería deixou de ser delito en España en 1979, moitos estigmas permanecen aferrados á memoria colectiva, en parte polo segredo que segue rodeando á institución. «Como todas as sociedades, tamén a masonería ten secretos, pero cada vez son menos», asegura José Gil. O progreso é inevitable. «Para que che fagas unha idea -continúa este irmán-, antes todos os documentos tiñan que porse por escrito. Agora moitos masones xa participamos en Internet».

Andrés Cassard, fundador da logia dos galegos

Nacido en Santiago de Cuba en 1823, cando a illa aínda era colonia española, Cassard foi, como moitos mozos da súa xeración, un dos propulsores do nacionalismo cubano que habería de germinar décadas despois na guerra de Independencia. Pero a el o seu compromiso valeulle o desterro e en 1847, con 24 anos, pisou chan estadounidense en calidade de exiliado.

A violación do segredo

Tras pasar unha breve tempada en Manhattan, na que entrou en contacto con varias asembleas masónicas, o activista cubano pronto se deu conta da importancia de crear unha logia para a comunidade hispana, entre a que gozaba dun enorme respecto. Pero no seu intento por normalizar e facer máis sinxela a práctica desta crenza, Andrés Cassard cometeu un erro capital: escribiu un tratado no que desvelaba algúns dos símbolos e acenos secretos dos masones, algo que case lle custa a expulsión da organización á que pertencía.

Tras conseguir ser aceptado de novo polos seus irmáns, o creador da logia da Fraternidad dedicaríase a defender os principios masónicos entre os españois residentes en Nova York ata o día da súa morte, o 3 de febreiro de 1894.

DA INDEPENDENCIA Ao MANDIL. Cassard foi desterrado de Cuba por alentar a independencia e en 1847 chegou a Nova York.

¿Canto custa entrar?

Unha das principais diferenzas entre as logias estadounidenses e as españolas é o sistema de cotas que cada persoa debe abonar para poder converterse en masón. En Europa adoitan ser bastante máis elevadas que en América, onde por 100 dólares ao ano (aínda que hai sociedades que esixen 10.000 dólares) é posible ingresar nunha logia. «O bo dunha sociedade como a estadounidense é que permite que, ata construtores como nós, podamos ser masones e visitar a logia onde supostamente está Obama para tratalo como un igual», subliña Antonio Lampón, masón desde fai 40 anos.

Os segredos de «os grandes arquitectos»

Orde secreta e de difícil acceso, a masonería afunde as súas raíces nunha nebulosa que algúns vinculan á construción das pirámides. O que parece claro é que a institución foi creada por antigos construtores de templos, que cederían as súas ferramentas como símbolo. Hoxe non fai falta ser construtor. «Ser masón é buscar unha vida mellor para todo o mundo. Somos demócratas, estamos en contra da ignorancia e a favor do beneficio moral e social, debemos dar exemplo e axudar ao que nos necesite», resume Antonio Fernández. En Estados Unidos, para acceder ao grao de aprendiz, compañeiro ou irmán de calquera logia é obrigado ter 21 anos e crer nun ser superior. Nas tradicionais está prohibido o acceso a mulleres, e falar de política ou relixión. «Pero o papel da muller é fundamental -di Antonio Lampón-: cando alguén solicita ser masón, se a súa esposa non está de acordo rexéitase de inmediato. Ser masón esixe un gran sacrificio, persoal e económico, e é imprescindible que a familia estea implicada. Todos pasamos por unha comisión de investigación antes de entrar na Fraternidad».

A masonería de EE. UU. doa millóns para fins sociais. «En Nova York temos ata un pobo, onde viven os masones retirados, e un hospital e un laboratorio, cuxos descubrimentos se doan ao goberno». A masonería é unha presenza constante na historia estadounidense: 14 dos 47 presidentes foron masones, o último, din, o propio Obama. «En España esta apertura é impensable -di Lampón-. Sábese que o pai de Zapatero era masón, pero non temos datos sobre se el pertence ou non. Quizá agora que deixa o posto atrévase a dicir a verdade».

Sala do Capítulo da Gran Logia de Nova York, decorada con pinturas murais alusivas ao antigo Exipto, de onde procedería esta tradición.

O descubrimento tardío dun avó masón emigrante