Unha bomba de reloxería en potencia

(18/05/2009)

Unha bomba de reloxería en potencia
Os inmigrantes sofren como ninguén a crise económica - Fai falta un gran debate para impulsar a súa integración e reformar as leis
JOSÉ MANUEL CALVO 17/05/2009

2009 está sendo, independentemente dos brotes verdes ou signos optimistas nalgunhas economías da Unión Europea e EE UU, o escenario da peor crise global sincronizada dos últimos 50 anos.

Nunha recesión profunda e simultánea en economías avanzadas e emerxentes, os inmigrantes sofren o golpe máis forte: o 14% dos latinos de EE UU están en paro, fronte á media do 8,6%; en España, o desemprego nacional do 17,4% sobe ao 28,4% na poboación estranxeira, segundo a Enquisa de Poboación Activa. Entre o último trimestre de 2008 e o primeiro de 2009, o paro medrou un 7,1% para estranxeiros e un 2,7% para os españois.

Aínda que os inmigrantes adoitan ser o chibo expiatorio nas crise, ata agora houbo só casos illados de protestas, como a de traballadores británicos pola contratación de italianos e portugueses para a refinería de Total en Lincolnshire e a da Naval, en Bermeo, por subcontratas en orixe de romaneses e portugueses.

Pero, a medida que os efectos da crise repercutan máis no emprego, non poden descartarse situacións similares en Europa nin tampouco repercusións políticas: nas próximas eleccións europeas, o Partido Nacional Británico, antiinmigración, podería conseguir o seu primeiro escano en Estrasburgo; en Holanda e Dinamarca, formacións similares esperan bos resultados. A Cámara baixa italiana converteu en delito a situación dos inmigrantes indocumentados. Noutra dimensión, Suíza debate a posible activación dunha cláusula de protección para recortar o número de inmigrantes no país.

"En calquera debate sobre inmigración, o medo sempre é máis atractivo cá esperanza. Iso favorece aos que queren máis limitacións, máis prohibicións", segundo Jeremy Rosner, vicepresidente dunha empresa de sondaxes en EEUU. "A miña maior preocupación é que cheguen de novo enfrontamentos, polarización", teme Rita Süssmuth, ex presidenta do Bundestag entre 1988 e 1998. "É estraño que non teñamos máis incidentes contra inmigrantes", reflexiona Demetrios Papademetriou, presidente do Instituto de Políticas Migratorias en Washington.

Os tres forman parte do Consello Transatlántico para as Migracións, que acaba de celebrar seu terceiro encontro anual en Como (Italia). O Consello é un think tank de líderes políticos, expertos e altos funcionarios europeos e americanos que buscan estratexias de reforma da emigración e de integración dos inmigrantes.

A reunión de Como oscila entre a inquietude de debater baixo a presión da crise -"a xente vai ser moito máis pesimista en todolos sitios nos próximos seis meses, vai ser máis difícil discutilo", prognostica un político conservador presente- e a esperanza de que Barack Obama logre unha esperada reforma da inmigración en EE UU.

Que hai que facer para desactivar a bomba de reloxería da inmigración non integrada? Ademais das medidas para paliar os efectos da crise, "é fundamental pensar a longo prazo, nunca a curto; España e a maioría dos países europeos van seguir necesitando inmigrantes", afirma Blanca Sánchez Alonso, experta en migracións.

Ese é o debate que a reunión de Como quere lanzar. "Necesitamos aos inmigrantes, pero durante moito tempo dedicámonos a estudar formas de evitar que viñesen ou, se viñan, que se quedasen a vivir connosco", segundo Rita Süssmuth, que lamenta que non se teña un gran debate e que cre que "moitos países da UE non están sabendo preparar aos seus cidadáns para que cambien de actitude" sobre a integración dos traballadores estranxeiros.

É España un deses países? Chama a atención a ausencia dun debate repousado -aínda que iso non se limite á inmigración- que non se produciu nos anos da gran chegada de inmigrantes, desde 2000, nin se produce agora, pese ás consecuencias que ten e vai ter a crise. O Goberno reduciu a oferta prevista no catálogo de ocupacións de difícil cobertura, en vigor desde 2004. "Pero, como di Joaquín Almunia, mentres non se reactive a contratación de emigrantes, non aumentarán os ingresos na Seguridade Social", sinala Elvira Pabón, da ONG Aicode, que teme que o paro leve á perda do permiso de residencia: "Caeremos outra vez na man de obra escrava: traballar no que sexa e como sexa con tal de quedarse aquí. Porque ninguén se vai; non hai 5.000 retornados, eses son os que se informan sobre como volver, non os que volven".

"Esa irregularidade sobrevida é gravísima", coincide Blansa Sánchez Alonso, preocupada tamén polos recortes de fondos para as campañas de integración. "O problema é que nos tragamos o elefante da gran chegada de inmigrantes e antes de dixerilo queremos xa escupilo, ou polo menos escupir un par de patas".

Desde 2002, máis do 50% do emprego que se creou na construción foi ocupado por inmigrantes. Fontes da Secretaría de Estado de Inmigración subliñan que esa é a razón básica de que teñamos un desemprego maior entre esa poboación. "Non se modificou o sistema de contratación legal, que identifica os empregos que non atopan candidatos entre a poboación española ou residente estranxeira, pero é evidente que se identifican moitos menos empregos nunha etapa de contracción que nunha de expansión".

Remontando o voo por riba da conxuntura, por moi angustiosa que se presente, que é o que hai que ter en conta á hora de reformar as liñas básicas dunha política de inmigración? Desde a experiencia de súas 30 anos en diferentes cargos nun país de emigración como Canadá, Mel Cappe, que preside o Instituto de Investigación de Políticas Públicas, recorre a tres citas clásicas (polo menos as dúas primeiras, pero pronto tamén a terceira): "O postulado de Hipócrates que di, o primeiro, non mancar; a afirmación do chinés Sun Tzu na arte da guerra: hai que investir a longo prazo. E a frase de Rahm Emanuel, xefe de gabinete de Barack Obama: xamais desperdiciar unha boa crise".

Süssmuth cre que hai que dar a volta ás políticas que se quedaron anticuadas: "Calquera país da UE sabe que non pode resolver só os problemas. Cambiamos porque vivimos nun mundo globalizado. Non podemos seguir ignorando o que nos afecta".

Alemaña cambiou a súa estratexia desde o ano 2000, co debate sobre unha nova lei de naturalización que superase o principio do ius sanguinis -o acceso á cidadanía só pola descendencia- en favor do ius solis, a cidadanía lograda polo nacemento no país.

De contemplar aos inmigrantes como estranxeiros (gastarbeiter, traballadores invitados con permisos temporais de residencia e emprego), Alemaña está pasando a velos como parte integrante da sociedade. Süssmuth cre que hai que ir máis lonxe "en integración e cohesión social" do que supuxo a Lei de Inmigración de 2005, pero "o máis importante é que por primeira vez temos unha estratexia nacional de inmigración que forma parte da gran coalición e así evita a polarización. Resólvense as diferencias sen facer diso unha cuestión de Estado". O fundamental? "A participación dos inmigrantes, afianzar o seu sentido de pertenza -que nos escoiten dicir que os necesitamos, aínda que teñamos problemas- e saber vivir cun equilibrio entre diversidade e cohesión". E funciona? "Cada vez mellor, en boa parte grazas ao papel que xogan as autoridades locais".

No Reino Unido houbo nos últimos 15 anos "os máis altos niveis de preocupación na opinión pública" sobre inmigración, segundo Ben Page, presidente do instituto de sondaxes Ipsos MORI. As cousas cambiaron, sen embargo, grazas a unha política eficaz de retorno de inmigrantes aos seus países. "Aínda que sería inxenuo ignorar o crecemento do Partido Nacional, que explota con éxito o descrédito da clase política, e os brotes que houbo de manifestacións xenófobas", diminuíu en Gran Bretaña a tensión sobre a inmigración, en opinión do líder político británico antes mencionado. Segundo Will Somerville, do Instituto de Políticas Migratorias, "debe mellorar o déficit de confianza pública sobre as políticas de inmigración e hai que investir en integración a longo prazo e resolver a situación dos ilegais".

E América? Canadá ten un modelo migratorio envidiado, cun sistema de selección baseado en criterios de cualificación e un gran consenso social sobre as vantaxes da diversidade: o 68% dos canadenses cren que a inmigración é boa para o país, a pesar de algúns problemas, como o aumento da criminalidade ligada á inmigración e a formación de guetos lingüísticos que se illan. En EE UU o clima na opinión pública é globalmente positivo, segundo Roberto Suro, fundador do Pew Hispanic Center e profesor de xornalismo na Universidade de California. "A maioría quere que se resolva o problema dos ilegais combinando medidas de control nos centros de traballo cunha reforma que permita aos actuais indocumentados -entre 8 e 12 millóns de persoas- seguir no país".

Ademais de resolver a crise económica e os diversos conflitos planetarios, poderá superman Obama lograr a tantas veces intentada reforma da inmigración? Frank Sharry, líder do Foro Nacional de Emigración de EE UU durante 17 anos e fundador de America's Voice, un grupo favorable á reforma, presentou en Como un chamamento a Obama no que lle pide "un gran investimento de capital político". Sharry cre que a reforma da inmigración "é o tipo de reto que lle levou a ser presidente, un que ten resonancias históricas".

Segundo Papademetriou, "a non ser que a recesión se afonde, é moi probable que se faga unha reforma do sistema de inmigración de aquí a dous anos, antes das lexislativas de 2010. E se esta reforma é sensata desenvolverá un modelo que outros países poidan seguir".

Celinda Lake, socióloga e estratega do Partido Demócrata, comparte o optimismo: "Estados Unidos está nun momento adecuado para abordar problemas; e é agora cando Obama ten credibilidade. Non é tan complicado. A mensaxe ao indocumentado é este: se violaches a lei, fixeches mal, pero a maioría cremos que se traballas duro, non tes antecedentes criminais e pagas os teus impostos, non hai problema. Non hai nada máis americano que pagar impostos, así que benvido ao club