A emigración na memoria

A emigración na memoria

Un libro que se publica no outono recolle a vida de exiliados republicanos, entre eles a do moañés Manuel Vilariño

Xurxo Martínez (Ferrol, 1964) é o responsable de Migración do sindicato CIG na Coruña e é un rescatador de historias do exilio en Venezuela. Na actualidade traballa nun libro, que se publica este outono, no que narra a historia de tres grandes personaxes da emigración, entre eles a do moañés Manuel Vilariño Santomé, exiliado político que tras estar confinado en Canarias, escapou a Venezuela nun pequeno barco con outras 61 persoas, sen case comida, nin cartas de navegación. Vilariño, xa falecido, é protagonista co Pai Barral (Ourense) e Vázquez Gayoso (Lugo)

CRISTINA G. - MOAÑA Viviu vinte anos en Venezuela e retornou a Galicia en agosto de 2003. Durante todo este tempo en América, Xurxo Martínez asegura que tivo a sorte de coñecer a moitos dos personaxes que son obxecto do seu traballo. Agora ultima o seu libro "Ilegais. Dá ditadura franquista á democracia venezolana. 1940-1958". A publicación, que verá a luz este próximo outono e cuxa investigación realizar cunha subvención da Secretaría Xeral dá Cidadanía Española non Exterior, recolle a vida de tres "grandes" desa emigración forzosa, hoxe xa falecidos. Manuel Vilariño Santomé (Moaña, 1916), Pai Basilio Barral (Ourense, 1901) e Jesús Vázquez Gayoso (A Pontenova, Lugo, 1909).
Xurxo Martínez recorda a Manuel Vilariño: "Eu falara con el varias veces, e contarame dá preguerra en Moaña, do sindicato Fraternidade Mariñeira que dirixía un dous seus irmáns e do que formaban parte todos vos irmáns Vilariño Santomé, Cándido, José Antonio, Jesús e ou propio Manuel, chagando a escribir artigos non xornal sindical contra a pesca con dinamita". Todos os irmáns Vilariño foron detidos, recorda o escritor, "despois do golpe de estado contra a legalidade democrática ou 18 de xulio de 1936. Manuel é condenado a cadea perpetua e Jesús, anarquista de acción, segundo a sentenza, foi condenado a morte e fusilado". O resto da vida de Manuel empezou aquí. Foi trasladado á illa de San Simón e cando remata a Guerra Civil en 1939 "son baleiradas as cárceres franquistas para meter a todos vos presos republicanos prisioneiros dous fascistas de Franco". Vilariño, en lugar de ser liberado é confinado en 1940, sen documentación e por tempo indeterminado, ás Illas Canarias, con outros miles de ex presos republicanos. Conta este sindicalista que en Canarias, Vilariño decidiu pilotar un barco, o "Express", e atravesar con 61 persoas en 80 días o Atlántico, sen cartas de navegación, con apenas comestibles, sen documentación nin permisos. A súa meta era chegar a Venezuela, país que desde 1945 recoñecía a legalidade republicana, no exilio, e rompeu relacións coa ditadura franquista.
No pirmer tramo da travesía ata Senegal, morreron dúas persoas das que ían abordo e nunha forte tormenta, relatou que perderon o mastro central e optaron por botar lastre (auga e alimentos) ante o risco de afundirse no medio do océano. Sen comida chegaron a Barbados e despois a Venezuela. Xurxo Martínez recompila a tráxica historia de Manuel cando en 1948 un golpe de estado acaba co presidente de esquerdas, Rómulo Galegos: "Refacho a lúa de mel dous republicanos exiliados".
O "Extress" arribou a Venezuela e as forzas de seguridade impiden desembarcar a estes exiliados republicanos ante o temor de que acudisen a defender ao goberno de Rómulo. Vilariño e outros pasaxeiros son internados no campo de concentración de Guasina, no Delta Amacuro.
A vida de Vilariño é a dun personaxe de novela, Durante a súa estancia nun hospital, e segundo investigou Xurxo Martínez, coñeceu a un misioneiro que visitaba aos enfermos e preguntoulle ao moañés se era galego: "Vilariño contestou que si e ou Pai Barral comentoulle que o tamén era galego. Non lle creeu, pero ou misioneiro comenzou a cantar ou himno galego e Vilariño acompañouno".
O autor de "Ilegais..." conta no seu libro que a presenza deste misioneiro galego, ourensán, nas misións dos indidos warao, foi determinante para a liberdade de todos estes prisioneiros. A denuncia das condicións ilegais nas que estaban recluídos os inmigrantes ilegais chegou á ONU e Venezuela recibiu unha condena.
Xunto ao importante papel do Pai Barral, Xurxo Martínez destaca no seu libro o doutro galego, o cónsul da República española ante Venezuela entre 1945 e 1949, o lugués Jesús Vázquez Gayoso. Grazas á súa intervención, miles de inmigrantes irregulares foron liberados dos campos de internamento. Foi a "esperanza".