O fracaso do retorno voluntario de inmigrantes

(27/07/2009)

O fracaso do retorno voluntario de inmigrantes
SAMI NAÏR 25/07/2009

España reorientou progresivamente a súa política migratoria lanzando, en novembro, un plan de retorno voluntario co fin de incentivar aos inmigrantes non comunitarios en paro a que regresen aos seus países de orixe. O programa propón o pago anticipado da totalidade do subsidio de paro (40% en España e o 60% restante nos seus países, ao mes seguinte) a condición de que o inmigrante regrese ao seu país e renuncie á obtención dun permiso de residencia e de traballo en España durante polo menos tres anos. Cando se anunciou esta proposta, escribín que sería un fracaso. Podemos agora sacar as primeiras conclusións? Segundo a OCDE, a mediados de marzo, das 80.000 persoas que podían estar interesadas, soamente 4.000 inmigrantes sen traballo acolléronse a este programa. Se nos atemos ás cifras, o fracaso é inapelable.

Ata marzo só 4.000 traballadores acolléronse ao programa

Por que? Primeiro por razóns materiais inmediatas: o incentivo financeiro que se ofrece é insuficiente para satisfacer as necesidades de subsistencia dunha familia, compensar a caída do nivel de vida, iniciar un novo proxecto de vida cando a situación económica e social nos países de orixe non deixa de deteriorarse baixo os efectos da crise. Teríase polo menos que pór en marcha neses países, e en colaboración cos países de acollida, programas de reinserción socio-profesional. Pero está claro que para o novo ministro de Traballo e Inmigración era máis unha cuestión de comunicación dirixida á opinión pública que unha estratexia pensada e rigorosa para paliar os efectos do paro nun contexto de recesión.

Hai outras razóns. Aínda que sobreexpuestos ao paro, sobre todo na construción, os inmigrantes extracomunitarios caracterízanse por unha maior mobilidade territorial e unha forte capacidade de adaptación: preferirían ata, antes que marcharse, reciclarse noutro sector. resultaría máis eficaz unha estratexia de recolocación en lugar dunha política de retorno. Finalmente, o alcance do plan español, centrado esencialmente nos non comunitarios, ten as súas limitacións, posto que non inclúe a romaneses e búlgaros. Estes, en cambio, si que podían haberse atopado en situación de retornar, xa que, ao gozar de liberdade de movemento, saben que poderán volver a España.

Subliñei así mesmo que a campaña de promoción do plan de retorno era indignante: acreditaba a imaxe dos "inmigrantes como culpables da crise". Os inmigrantes instalados en España aspiran a construír a súa vida neste país. Tras loitar incansablemente por obter un permiso de traballo, non queren arriscarse a perdelo sen ter garantías de poder obtelo de novo. Tocamos aquí un punto neurálxico: ningunha "política de retorno" pode funcionar sen mobilidade, xa que a decisión de volver depende maiormente da posibilidade ou non de volver despois ao país de acollida, e iso sen límites de tempo. Tiña que haberse permitido aos inmigrantes que obtiveran xa un permiso de residencia en España, e que aceptaban pasar pola experiencia do retorno, que circulasen libremente entre España e os seus países de orixe. E iso implicase, ademais, non tanto unha estratexia de compensación financeira, tan torpemente concibida, como unha política de visados adecuada.

No contexto da crise actual, o Goberno español leva toda a razón ao querer restrinxir as achegas de man de obra estranxeira. Pero esta decisión debe contrarrestarse cunha verdadeira política de integración para cos traballadores inmigrantes xa instalados no país. O obxectivo é facilitar a súa reconversión ante o paro. Varias "boas prácticas" que foron aplicadas en certos países poderían ser provechosamente exploradas en España: programas de "apadriñamento", como en Francia ou en Bélxica, é dicir, de acompañamento para compensar as desvantaxes que padecen os inmigrantes á hora de buscar traballo; programas de formación en empresas, como en Alemaña; dispositivos de "entrada progresiva" ao mercado de traballo -formación, traballos subvencionados e logo estables-, como en Dinamarca; plans que aúnen aprendizaxe lingüística con experiencia profesional, como en Suecia, etcétera. Pero iso implica que os políticos teñan unha mirada distinta sobre a inmigración, a cal non é unha mercancía electoral, senón un desafío humano.