Emigrantes de regreso a España: “A pandemia tocounos a fibra. Volvo porque aquí está a miña rede de apoio”

(29/06/2021)

Emigrantes de regreso a España: “A pandemia tocounos a fibra. Volvo porque aquí está a miña rede de apoio”

Españois que marcharon a traballar ao estranxeiro volven para emprender unha nova vida grazas aos programas de retorno

Juan Pedro Calderón, emigrado que regresou a España e director de JJ Robots, na Lagoa, Tenerife.RAFA AVERO

El País.

ELISA TASCA
DIEGO ESTEBANEZ GARCÍA
Madrid - 29 XUÑ 2021 

Juan Pedro Calderón ensina desde o outro lado da pantalla unha pequena placa metálica do tamaño dunha tarxeta de crédito. É un microprocesador que se usa para construír robots. Deséñaos e véndeos a academias e universidades: “A nós cómprasnos isto e un par de motores e coa túa impresora 3D imprimes o corpo dos robots”, conta por videochamada. Este enxeñeiro madrileño de 42 anos fala desde Tenerife, pero as súas creacións prodúcense en Peñarroya-Pueblonuevo (Córdoba, 10.561 habitantes), a localidade do seu pai. Alí instalou a nova sede da súa empresa dedicada á robótica educativa que fundou en Escocia, onde viviu un decenio. Calderón xa se cansou do frío e da falta de luz das tardes invernais. O nacemento do seu fillo e a lea burocrática provocada polo Brexit convencérono para dar un paso que meditaba desde facía tempo: volver ao seu país. Fíxoo en xuño de 2020 grazas ao programa piloto temporal do Plan de Retorno a España que acabou este mes tras case un ano de implantación. A iniciativa, xestionada pola Secretaría de Estado de Migracións, desenvolveuna Volvemos, un proxecto que asesora aos emigrados españois no regreso a casa.

Antes de emigrar a Edimburgo en 2012, a Calderón custáballe manter co seu socio outra empresa de enxeñería en Tenerife. “Entre a autonomía dos dous, o alugueiro do local, os custos da luz e os seguros pagamos 1.200 euros ao mes”, lembra. Unha empresa de oceanografía ofreceulle un traballo en Escocia. As facilidades fiscais de alí permitíronlle despois darse de alta como autónomo facilmente e poñer en marcha o seu novo negocio de robótica. Regresou a España en xuño de 2020 e trouxo a súa empresa, JJ Robots, ata Peñarroya- Pueblonuevo. “Veraneaba alí e vin como ía decaendo polo despoboamento”, di.

Desde o estalido da Gran Recesión, miles de españois saíron do país en busca dun emprego. Non existen datos oficiais porque en moitos casos os emigrados non se dan de alta nos rexistros dos outros países. Con todo, desde 2009 o número de residentes no exterior subiu cada ano, segundo o INE. En 2021, 2.654.723 de españois viven no estranxeiro, de acordo aos datos do organismo.

Jacobo Blasco ten 39 anos e regresou a Madrid o pasado abril. Desarrollador de software madrileño, viviu en Alemaña case dez anos. “Pensamos seriamente en volver a España cando empezamos a ter fillos”, conta. A idea de ter á súa familia preto fíxoo tomar a decisión definitiva. Púxose en contacto con Volvemos e logrou unha asesoría laboral a cambio de 200 euros. “Foi moi útil porque despois de anos fóra non sabía como funcionaba o mercado laboral español”.

O proxecto Volvemos participou desde 2016 na axuda a uns 2.000 retornados como Calderón. Diego Ruiz del Árbol, o seu director, explica que tras a finalización do proxecto piloto do Plan de Retorno a España, o Ministerio non prorrogou o programa, a pesar de que cre que lanzou bos resultados. Un portavoz da Secretaría de Estado de Migracións explica que está “a desenvolver un estudo de viabilidade” para adaptalo a “a nova realidade sanitaria, laboral e de mobilidade internacional”.


Jacobo Blasco, desarrollador web, na súa oficina en Villaviciosa de Odón (Madrid). SANTI BURGOS

Volvemos foi un proxecto pioneiro neste ámbito. O seu director, Diego Ruiz del Árbol, tamén é un retornado. Foise en 2007 a Berlín, onde quedou uns 10 anos. “Cando decidín volver deime conta de que non había mecanismos para que puidésemos facelo. O que había estaba orientado á emigración clásica, dos anos sesenta ou setenta. Eran persoas que volvían despois da xubilación. Agora é xente de entre 35 e 40 anos que volve no medio da súa vida profesional”, detalla. Nestes cinco anos de vida colaboraron con empresas privadas e 16 administracións públicas, incluídas comunidades autónomas que impulsaron plans e iniciativas propias nesta liña. Castela-A Mancha e Aragón manteñen, a xuízo de Ruiz del Árbol, os programas de retorno máis completos.

Rocío Moldes, profesora da Universidade Europea de Madrid e experta en migracións internacionais, considera que os plans de retorno son útiles, pero que chegaron tarde. Quen emigra agora faino por motivos económicos como xa o fixeron quen saíu do país fai cincuenta ou sesenta anos. Con todo, existe unha diferenza fundamental entre ambas as xeracións: “Aqueles migrantes non se expuñan volver a unha España desindustrializada e deixar a fábrica pola agricultura. En cambio, neste mundo global, moitos mozos expresan o desexo de volver a condición de poder atopar o traballo que lles interese”.

María de la Cruz Gutiérrez ten 30 anos e regresou en 2020 ao seu pobo, Villanueva de los Infantes (Ciudad Real, 4.869 habitantes). Fíxoo coa axuda do programa Retorno do Talento de Castela-A Mancha. Desde que cursou o seu Erasmus en Francia en 2012 pensaba en vivir no estranxeiro. Pasou seis anos fóra: residiu en Chile, Estados Unidos, Noruega e Holanda, onde viviu dous anos co seu esposo. Planteou regresar a España coa pandemia. “Deime conta de que a vida é moi curta, que quería estar preto da miña familia e que xa estivera lonxe moito tempo. Necesitaba estar outra vez coas miñas raíces e o meu marido veu comigo”.

María de la Cruz Gutiérrez, emprendedora e emigrante retornada en 2021 a Villanueva de los Infantes (Ciudad Real), nun campo preto da comarca. MARÍA JOSÉ VALLE SARRIÓN

Coa axuda do programa de retorno de Castela-A Mancha, que outorga subvencións de 6.000 euros para emprender, fundou a súa propia empresa en Villanueva, centrada no deseño web e comunicación dixital para negocios rurais. Empezou a funcionar en outubro do ano pasado, 15 días despois de aterrar en España. “Volver foi enfrontarnos a un shock cultural”. Máis de medio milleiro de persoas regresaron á rexión con axuda deste programa de retorno de talento que comezou en 2017.

En Aragón, Pablo Rodríguez, de 33 anos, aproveitou outro plan, o de Retorno do Talento Novo Aragonés, para volver ao seu pobo natal, Andorra (Teruel, 7.345 habitantes), tras pasar 11 anos en Chile. “Os meus avós vivían en Lota, un pobo minero chileno, e fun alí para buscar as miñas orixes”, conta nunha videochamada desde a casa dos seus pais en Andorra. Para el, as protestas no país latinoamericano en 2019 e a pandemia cambiárono todo. “Pregúntaste que vai pasar e cuéstionaste estar lonxe de casa. A covid tocounos a fibra para dicir: ‘eu volvo porque aquí está a miña rede de apoio’”, explica. Rodríguez é escritor e en Chile dedicouse a desenvolver proxectos culturais. Defínese un mozo rural e seguiu a máis de 10.000 quilómetros o peche da estación térmica de Andorra , símbolo da comarca, e o seu desmantelamento: “Apetéceme vivir este momento aquí”, comenta. Agora segue a asesoría laboral do plan de Retorno do Talento para crear un currículo axustado ao mercado español. O seu obxectivo é traballar no mundo da cultura. “Gustaríame crear libros e materiais que poñan en valor estes territorios, a súa identidade. Na escola lemos a Caperucita Vermella, pero tamén poderiamos ler historias e memorias das nosas terras”.

Pablo Rodríguez Cuevas, traballador cultural, ensina uns dos seus proxectos, en Andorra (Teruel).

O programa aragonés empezou o seu labor en xaneiro de 2019. Adrián Gimeno, director xerente do Instituto Aragonés de la Juvenetud (IAJ), explica que a idea xurdiu en 2015 ante o constante fluxo de emigración xuvenil. Os servizos ofrecidos inclúen asesoría laboral, emocional, de vivenda, de emprendemento e de mobilidade. Financiado con recursos do Goberno rexional, prevé tamén unha axuda económica de ata 3.000 euros para gastos de volta. A pesar de que se dirixe a menores de 36 anos, Gimeno asegura que axudan tamén a xente maior. Na actualidade, 534 persoas foron atendidas polo proxecto. Delas, 251 volveron, segundo os datos do IAJ.

Aos retornados entrevistados uneos o apego ás raíces. Desde Tenerife, Juan Pedro Calderón lembra que compartía cos seus colegas españois no Reino Unido as ganas de regresar. “Todo o mundo tiña o ruxerruxe na cabeza de que nalgún momento quería volver. Os amigos déixalos aquí. Os pais fanse maiores. E prefiro telos máis preto”.